Czesi. Przewodnik po historii narodu i państwa

     Czesi. Przewodnik po historii narodu i państwa to książka, która nie tylko przedstawia polskiej publiczności historię Czech, ale również (a może nawet przede wszystkim) pokazuje, jak tę historię postrzegają sami Czesi. Dlatego, prócz uwzględnienia polskiego (oraz szerszego: środkowoeuropejskiego, europejskiego i światowego) kontekstu, akcenty rozłożone zostały na podstawie czeskiego punktu widzenia. Oto podróż po dziejach kraju od czasów najstarszych i pojawienia się pierwszych ludzi na terytorium Czech aż do podziału Czechosłowacji i powstania Republiki Czeskiej 1 stycznia 1993 roku.

 

Spis treści:

Wstęp, czyli to, czego autor właściwie nie chciał pisać

Kraj w środku Europy

O czasach najstarszych
Pierwsi ludzie na terytorium Czech • „Łowcy mamutów” • Neolityczne nowinki • Epoka brązu • Epoka żelaza • Celtowie • Germanie i Rzymianie

Przychodzą Słowianie
Mit o praojcu Czechu • Przyjście Słowian • Awarowie • Państwo Samona • Bitwa pod Wogastisburgiem • Zmiany w społeczeństwie słowiańskim w VIII wieku • Upadek państwa Awarów

Wielkie Morawy
Pierwsze księstwa słowiańskie w Europie Środkowej • Pojawia się chrześcijaństwo • Mojmir i Pribina • Misja Cyryla i Metodego • „Złodzieje owieczek” • Sukces w Rzymie • Tron obejmuje Świętopełk • Metody uwięziony przez biskupów frankońskich • Powrót Metodego • Śmierć Metodego i wygnanie jego uczniów • Mojmir II następcą Świętopełka • Najazdy węgierskie i upadek Wielkich Moraw

Awans Czech
Czechy usamodzielniają się • Podział Czech na plemiona, dynastia Przemyślidów • Święty Wacław • Śmierć świętego Wacława i jego kult • Bolesław I Srogi • Bitwa na Lechowym Polu • System grodowy • Ślub Dobrawy i Mieszka • Bolesław II Pobożny i założenie biskupstwa w Pradze • Biskup Wojciech • Wymordowanie Sławnikowiców • Emigracja i śmierć biskupa Wojciecha

XI wiek: kryzys i nowe perspektywy
Zmiany w Europie Środkowej w czasach ok. roku 1000 • Kryzys
państwa czeskiego po śmierci Bolesława II • Walki o tron
• Ponowna stabilizacja Czech zasługą księcia Oldrzycha
• Powstanie klasztoru w Sázavie • Rządy Brzetysława I • Najazd
na Gniezno w 1038 roku • Statuty Brzetysława • Książę Spycigniew
i „wygnanie Niemców” • Wratysław I, pierwszy czeski
król • Konflikt Wratysława z bratem Jaromirem i odnowienie
biskupstwa w Ołomuńcu

XII wiek: coraz bliżej Europy
Utrata stabilności państwa po śmierci Wratysława I • Władysław I i osłabienie zasady senioratu • Walka o tron po śmierci Władysława I • Zwycięstwo Sobiesława I w bitwie pod Chlumcem i jego znaczenie • Władysław II, drugi czeski król • Czeski udział w walkach Fryderyka Barbarossy z Mediolanem • Zmiany cywilizacyjne w Czechach XII wieku: rozmach życia zakonnego, kontakty z Ziemią Świętą, kolonizacja wewnętrzna • Walki o tron po rezygnacji Władysława II • Powstanie Marchii Moraw • Ugoda między Władysławem Henrykiem i Przemysłem Ottokarem kończy okres walk o tron

Nadchodzi stulecie wielkich zmian
Przemysł I Ottokar wykorzystuje konflikty w Niemczech • Czechy królestwem • Złota Bulla Sycylijska • Zmiany cywilizacyjne za czasów Przemysła I Ottokara: zakładanie miast, formowanie się szlachty, przyspieszenie procesu kolonizacji • Osadnicy niemieccy • Rozwój górnictwa • Biskup praski Andrzej i jego walka o emancypację Kościoła • Rządy Wacława I: modernizacja kraju dalej trwa • Najazd mongolski • Opanowanie ziem austriackich

Król żelazny i złoty
Założycielska pasja Przemysła II Ottokara • Zaangażowanie króla w Prusach i na Litwie • Ciąg dalszy sporu o dziedzictwo Babenbergów; bitwa pod Kressenbrun • Rozwód i nowy ślub króla • Konflikt ze szlachtą • Konflikt z Rudolfem Habsburgiem • Przegrana wojna 1276 roku • Bitwa na Morawskim Polu i śmierć Przemysła II Ottokara • „Złe lata”

Powrót króla
Czeska szlachta w roli obrońcy państwa • Powrót królewicza Wacława do Czech • Wzlot i upadek Zawiszy z Falkensztejnu • Koronacja Wacława II • Wacław II i Polska • Fenomen Kutnej Hory i reforma monetarna • Ciekawe zainteresowania króla i próba założenia uniwersytetu • Fiasko polityki Wacława II na Węgrzech • Imponujące zwycięstwo nad królem Albrechtem i śmierć Wacława II • Krótkie rządy Wacława III

Czasy Jana Luksemburczyka
Poszukiwanie króla po wymarciu Przemyślidów • Henryk Karyncki i Rudolf Habsburg • Królem Jan Luksemburczyk • Problemy nowego króla w Czechach • Umowy z Domažlic • „Nikt nie załatwi swojej sprawy bez czeskiego króla” • Kontynuacja czeskiej ekspansji na Śląsku • Losy królewicza Karola • „Włoska signoria” Luksemburgów • Spotkanie w Meranie roku 1333 i powrót następcy tronu do Czech

Ojciec ojczyzny
Królewicz wzmacnia władzę królewską • Założenie arcybiskupstwa w Pradze i budowa nowej katedry • Karol wybrany na króla Niemiec • Śmierć króla Jana w bitwie pod Crécy • Śmierć Ludwika Bawarskiego • Karol królem czeskim i niemieckim • Założenie uniwersytetu i Nowego Miasta w Pradze • Karlštejn • Nowe księgi ziemskie • Złota Bulla dla Niemiec • Maiestas Carolina • Charakter polityki Karola IV; Praga jako centrum Rzeszy

Koniec pięknych czasów
Koniec epoki Karola IV • Wielka schizma zachodnia
• Śmierć Karola IV • Wacław IV: mocne i słabe strony nowego
króla • Konflikt króla z arcybiskupem Janem z Jensztejnu
• Król otacza się mieszczanami i drobną szlachtą

W stronę burzy
Tragiczny finał konfliktu króla z arcybiskupem: śmierć Jana z Pomuka • „Jednota pańska” i pierwsza niewola króla • Mord na Karlštejnie • Detronizacja Wacława IV w Niemczech • Nowa eskalacja konfliktów wewnętrznych, druga niewola króla • Brak bezpieczeństwa, klimat niepewności w społeczeństwie

Jan Hus
Prekursorzy Husa • Pochodzenie i młodość przyszłego reformatora • Sytuacja na uniwersytecie praskim pod koniec XIV wieku • Wpływ Jana Wiklefa • Hus kaznodzieją w Kaplicy Betlejemskiej • Konflikt na uniwersytecie i jego rozwiązanie: dekret kutnohorski 1409 roku • Hus oskarżony przed papieżem • Hus na soborze w Konstancji • Śmierć Husa na stosie 6 lipca 1415 roku • Reakcja Czechów: powstanie ruchu husyckiego • Pielgrzymki na góry, wzrost egzaltacji religijnej • Wybuch rewolucji: pierwsza defenestracja praska i śmierć Wacława IV

W imię kielicha
Husyci przejmują kontrolę nad Pragą • Cztery artykuły praskie • Założenie Táboru • Pierwsza krucjata przeciw husytom i jej porażka • Sejm w Čáslaviu • Fiasko drugiej krucjaty przeciw husytom • Konflikty między husytami po porażce drugiej krucjaty • Śmierć Žižki • Prokop Golý następcą Žižki • Husyci przenoszą walki na terytorium wroga • Klęski krucjat pod Tachovem 1427 roku i pod Domažlicami 1431 roku • Husyci na soborze w Bazylei • Porażka radykałów pod Lipanami 1434 roku • Kompaktaty

Husycki król
Krótkie panowanie Albrechta Habsburga • Władysław Pogrobowiec • Wschodnioczeski landfryd i Jerzy z Podiebradów • Jerzy z Podiebradów zarządcą ziemskim • Śmierć Władysława Pogrobowca i wybór Jerzego na króla • Konflikt króla Jerzego z papieżem • Wojna z Maciejem Korwinem • Śmierć Jerzego i sukcesja Jagiellonów

Jagiellonowie w Czechach
Rządy Władysława II Jagiellończyka • Czechy „wracają do Europy”; gotyk władysławowski i początki renesansu • Rozruchy w Pradze 24 września 1483 roku • Pokój kutnohorski 1485 roku • Konflikt szlachty z miastami • Władysławowski porządek ziemski • Ugoda świętowacławska • Ludwik Jagiellończyk • Katastrofa pod Mohaczem 1526 roku

Pierwsi Habsburgowie
Umowy wiedeńskie z roku 1515 • Ferdynand I królem Czech i Węgier • Pojawienie się reformacji • Walki z Turkami: sułtan oblega Wiedeń i zajmuje Budę • Konflikt stanów czeskich z Ferdynandem w roku 1547 • Sobór trydencki: katolicyzm kontratakuje • Rządy Maksymiliana II, „Czeska konfesja”

Praga magiczna
Rudolf II • Praga stolicą cesarstwa • Stronnictwo hiszpańskie • Niepowodzenia Rudolfa II i List majestatyczny • Kolejne niepowodzenia Rudolfa II i jego śmierć • Rządy Macieja Habsburga i sprawa sukcesji • Ferdynand Styryjski

„Ohydna rebelia
Spór o kościoły w Broumowie i Hrobie • Zjazd stanów niekatolickich w Pradze w maju 1618 roku • Druga defenestracja praska: wybuch powstania • Rząd trzydziestu dyrektorów • Słabe strony powstania • Fryderyk z Palatynatu czeskim królem • Bitwa na Białej Górze i porażka powstania

Po Białej Górze
Znaczenie klęski na Białej Górze • Ukaranie uczestników powstania • Konfiskaty i ich beneficjenci • Wojna toczy się dalej • Sukcesy Wallensteina • Odnowiony porządek ziemski • Wygnanie protestantów • Koniec pierwszego generalatu Wallensteina • Do wojny przystępuje Szwecja • Drugi generalat Wallensteina • Bitwa pod Lützen • Upadek Wallensteina i jego śmierć • Następstwa upadku Wallensteina • Kontrofensywa strony katolickiej i pokój praski w roku 1635 • Ostatnie lata wojny trzydziestoletniej • Oblężenie Pragi w roku 1648 • Pokój westfalski

„Mroki”
Rekatolizacja, jej sukcesy i porażki • Epoka baroku • Jeszcze o charakterze zmian w wyniku Białej Góry • Napięcia społeczne po wojnie trzydziestoletniej • Wojny z Turkami • Zmiany gospodarcze: zakładanie manufaktur • Sankcja pragmatyczna i jej konsekwencje

Pod berłem Marii Teresy
Wojna o sukcesję austriacką • Utrata Śląska i Ziemi Kłodzkiej • Wojna siedmioletnia • Zwycięstwa Austriaków pod Kolínem i Domašovem • Następstwa utraty Śląska

Reformy Marii Teresy i Józefa II
Reforma szkolnictwa • Rewolucja cywilizacyjna: wprowadzenie obowiązku szkolnego • Problem poddaństwa osobistego • Powstanie chłopskie we wschodnich Czechach w roku 1775 • Zniesienie poddaństwa osobistego • Patent tolerancyjny • Kasata części klasztorów, konflikt Józefa II z papieżem i jego polityka wyznaniowa • Reforma podatkowa • Zmęczenie społeczeństwa reformami i rządy Leopolda II • Austria a wojny napoleońskie

W wirach odrodzenia
Fenomen Odrodzenia narodowego • Sytuacja języka i narodu czeskiego w XVII i XVIII wieku • Josef Dobrovský i jego zasługi • Czeska kultura na przełomie XVIII i XIX wieku i znaczenie teatru • „Etap Dobrovskiego” i „etap Jungmanna” • Josef Jungmann • Bale i sentymentalne piosenki, czyli wojna o duszę narodu w czasach drobnomieszczańskiej idylli • Rękopisy • Znaczenie Rękopisów i ich autorstwo

A jednak polityka
Polityczne aspekty Odrodzenia • Sympatie prorosyjskie • Reakcje na powstanie listopadowe w Polsce • Karel Hynek Mácha • Zmiany w społeczeństwie: industrializacja i migracja do miast • Pierwsze protesty robotnicze • František Palacký i Karel Havlíček Borovský • Repeal

Rewolucyjne lata 1848–1849
Wybuch Wiosny Ludów w Europie i w Austrii • Zebranie w Łaźni świętego Wacława • Komitet świętowacławski • Sytuacja w państwie Habsburgów komplikuje się: wypadki na Węgrzech • Parlament Frankfurcki • Palacký pisze do Frankfurtu • Konflikty między narodami Austrii • Zjazd słowiański • Drogi Czechów i Niemców zaczynają się rozchodzić • Powstanie w Pradze • Zniesienie pańszczyzny • Konserwatyści kontratakują: Jelačić i Radecký • Październikowe powstanie w Wiedniu i jego upadek • Cesarzem Franciszek Józef I • Rozwiązanie parlamentu i konstytucja oktrojowana • Porażka rewolucji na Węgrzech • Spisek majowy • Samotna walka Karla Havlíčka Borovskiego i jego zesłanie

Absolutyzm Bacha
Powrót do absolutyzmu • Rozwój gospodarczy • Charakter reżimu Bacha • Zesłanie i śmierć Karla Havlíčka Borovskiego • Almanach Máj • Upadek systemu bachowskiego

Czechy w ramach Austrii 1860 –1867
W stronę demokracji: Patent lutowy • Czesi korzystają ze swobód obywatelskich • Sokół • Staroczesi i młodoczesi • Napięcie między Austrią i Prusami • Wojna prusko-austriacka w roku 1866 • Polityka austriacka po przegranej wojnie • Ugoda austro-węgierska • Konstytucja grudniowa i wprowadzenie dualizmu

Czeska reakcja na dualizm
Rozczarowanie Czechów • „Obozy ludu” • Projekt Artykułów fundamentalnych i jego upadek • Okres pasywnej opozycji • „Polityka okruszków” • Czeskie sukcesy: podział uniwersytetu i politechniki, rozwój nauki, sztuki i przemysłu • Ruch robotniczy i powstanie partii socjaldemokratycznej • Walka o Rękopisy

Przed Wielką Wojną
Pozycja Czechów w ramach Austro-Węgier przed I wojną światową • Konflikt czesko-niemiecki • Punktacje • Rozporządzenia językowe Badeniego • Pakt morawski • Tomáš Garrigue Masaryk • Afera Hilsnera • Proces zagrzebski • Współpraca Czechów ze Słowakami i narodami południowosłowiańskimi.

Wielka Wojna
Wybuch I wojny światowej • Stosunek Czechów do wojny • Represje wobec Czechów • Masaryk rozpoczyna walkę przeciw Austro-Węgrom • Sukcesy „akcji zagranicznej” • Legiony czechosłowackie • Śmierć Franciszka Józefa I • Polityka cesarza Karola I • Kryzys w zaopatrzeniu • Apel pisarzy czeskich z maja 1917 roku • Deklaracja z 6 stycznia 1918 roku • Agonia Austro-Węgier • Ogłoszenie niepodległości

Początki Pierwszej Republiki
Rodzi się nowe państwo • Deklaracja Martinska • Opanowanie Słowacji • Opanowanie terenów niemieckich • Spór z Polską o Śląsk Cieszyński • Przyłączenie Rusi Podkarpackiej • Problemy związane z nowymi granicami

Burzliwe lata 1918–1920
Rewolucyjne Zgromadzenie Narodowe • Detronizacja Habsburgów • Śmierć Štefánika • Rząd koalicji ogólnonarodowej • Trudne następstwa wojny • Nowa waluta: korona czechosłowacka • Reformy społeczne • Wybory samorządowe • Vlastimil Tusar premierem • Fala nastrojów rewolucyjnych i problem transportów do Polski • Rozruchy w grudniu 1920 roku • Założenie Komunistycznej Partii Czechosłowacji

Złote lata dwudzieste
Stabilizacja Czechosłowacji • Sojusz z Francją i Mała Ententa • Osłabienie międzynarodowej pozycji państwa: Rapallo, Locarno • Aktywizm niemiecki • Rozdrobnienie sceny politycznej • Znaczenie „Zamku” • Skomplikowana struktura narodowościowa państwa • Przykłady nacjonalizmu czeskiego • Spory czesko-słowackie i czechosłowakizm • Pozytywne strony współżycia czesko-słowackiego

Lata przełomu
Rozwój kultury czeskiej w czasie Pierwszej Republiki • Afera Tuki • Bolszewizacja Komunistycznej Partii Czechosłowacji • Wielki kryzys • Radykalizacja ludności: Słowacy • Radykalizacja ludności: Niemcy • Sudetendeutsche Partei i Konrad Henlein • Wyborcze zwycięstwo SdP 1935 roku • Układ sojuszniczy ze Związkiem Radzieckim i Francją • Czechosłowacja polem walki z nazizmem: przypadki Teodora Lessinga i Rudolfa Formisa

Walka o przeżycie
Dymisja prezydenta Masaryka • Wybory nowego prezydenta: blok grudniowy i jego porażka • Prezydentura Beneša: przygotowania do wojny • Kryzys w Partii Sudetoniemieckiej i nieudany kompromis czesko-niemiecki • Anszlus Austrii • Program karlowarski • Mobilizacja majowa • Misja Runcimana • Czwarty plan • Próba powstania Niemców sudeckich • Spotkanie w Berchtesgaden • Ultimatum z 19 września 1938 roku • Przyjęcie ultimatum i upadek rządu Hodžy • Współpraca Hitlera z Polską i Węgrami • Spotkanie w Godesbergu • Mobilizacja wrześniowa • Konferencja w Monachium • Kapitulacja

Druga Republika
Kampania Hitlera przeciw Czechosłowacji się nie kończy • Zmiana klimatu politycznego w państwie • Ograniczenie liczby partii politycznych • Rząd Rudolfa Berana • Autonomia dla Słowacji • Prezydentem Emil Hácha • Powstanie Republiki Słowackiej • Okupacja reszty Czechosłowacji

Pod protektoratem Hitlera
Utworzenie Protektoratu Czech i Moraw • Wspólnota Narodu • Ruch oporu • Emigracja niepodległościowa • Demonstracje w Pradze jesienią 1939 roku i odwet nazistów • Centralne Dowództwo Krajowego Ruchu Oporu • Czeski i słowacki udział w walkach na Zachodzie • Rozwój ruchu oporu i zastąpienie protektora von Neuratha przez Reinharda Heydricha • „Sukcesy” Heydricha • Zamach na Heydricha • Heydrichiada • Współpraca czechosłowacko-radziecka • Sytuacja na Słowacji • Słowackie Powstanie Narodowe • Operacja karpacko-dukielska • Czeski ruch oporu w defensywie

Koniec wojny
Odnowienie państwa na terenach wyzwolonych • Utrata Rusi Podkarpackiej • Idea wygnania Niemców i Węgrów • Nowy system polityczny • Program koszycki • Skład nowego rządu • Sytuacja w protektoracie pod koniec wojny • Powstanie w protektoracie • Walki w Pradze • Wyzwolenie

Dziwna demokracja
Cienie wyzwolenia: zemsta na Niemcach • Pozycja Słowacji • Dekrety retrybucyjne • Nacjonalizacja • Front Narodowy • Wysiedlenie Niemców • Wybory w maju 1946 roku • Komuniści dążą do przejęcia władzy • Stalin zakazuje Czechosłowacji przyjęcia Planu Marshalla • „Mały pucz” na Słowacji

Praski pucz
Konflikt sił demokratycznych z komunistami w rządzie • Dymisja części ministrów • Walka o sposób rozwiązania kryzysu • Milicje Ludowe • „Komitety działania” w drodze po władzę • Bierność demokratów • Zwycięstwo komunistów

W mrokach stalinizmu
Wybory w maju 1948 roku • Nowa konstytucja i dymisja prezydenta Beneša • Terror komunistów • Procesy polityczne: Milada Horáková, Heliodor Píka i inni • Rewolucja pożera swoje dzieci: Rudolf Slánský • Bilans terroru • Emigracja • Problemy gospodarcze

W mrokach poststalinizmu
Reforma waluty w roku 1953 • Czechosłowacka wersja „odwilży” • Antonín Novotný pierwszą osobą w państwie • Konstytucja z roku 1960 • Sytuacja szarego człowieka poprawia się

Dyskretny urok lat sześćdziesiątych
Względna liberalizacja reżimu w latach sześćdziesiątych • Tchórze Škvoreckiego • Nowa Fala i sukcesy czechosłowackiego kina • Frakcja reformatorska w KPCz • IV zjazd Związku Pisarzy Czechosłowackich w roku 1967 • Wydarzenia strahovskie • Alexander Dubček pierwszym sekretarzem KPCz

Praska Wiosna
Rozpoczęcie reform • Rząd Oldřicha Černíka • Program działania • Zniesienie cenzury i aktywizacja społeczeństwa • Niepokój „bratnich partii” • Dwa tysiące słów • Rosnące napięcie na linii Praga–Moskwa • Inwazja Układu Warszawskiego

Okupacja
Protesty przeciw okupacji i krach planów okupanta • Rozmowy w Moskwie i protokół moskiewski: kapitulacja ekipy Dubčeka • Degrengolada obozu reform • Federalizacja państwa • Samospalenia Jana Palacha i innych • Wydarzenia hokejowe • Gustáv Husák pierwszym sekretarzem • Demonstracje w sierpniu 1969 roku • Represje przeciw zwolennikom reform • Znaczenie wydarzeń z lat 1968–1969.

Wnioski ponad wszystko
Wnioski z wydarzeń kryzysowych po XIII zjeździe KPCz • Życie na emigracji • Społeczność dysydentów • Karta 77 i reakcja reżimu na nią • Kryzys bloku wschodniego • Reformy Gorbaczowa w ZSRR

Zmierzch i upadek dyktatury
Dylematy kierownictwa KPCz • Miloš Jakeš sekretarzem generalnym • Aktywizacja społeczeństwa • Lidové nowiny • Demonstracje w Bratysławie i Pradze • Miedzynarodowa izolacja kierownictwa KPCz • Tydzień Palacha • Petycja Kilka zdań • Demontaż komunizmu w Polsce i na Węgrzech • Pobicie uczestników manifestacji 17 listopada 1989 roku w Pradze • Strajk w teatrach i na uczelniach • Masowe demonstracje • Forum Obywatelskie i Społeczeństwo Przeciwko Przemocy • Rząd Mariana Čalfy • Václav Havel prezydentem

W nowej rzeczywistości
Zmiany w polityce i społeczeństwie • Pierwsze wolne wybory • Prywatyzacja • Problemy w stosunkach czesko-słowackich • Rozpad OF a VPN, formowanie nowych partii politycznych • Wybory w czerwcu 1992 roku • Kryzys w stosunkach czesko- -słowackich • Podział Czechosłowacji • Powstanie Republiki Czeskiej 1 stycznia 1993 roku

Spis wykorzystanej literatury
Pochodzenie zdjęć
Indeks osobowy

 

---

Petr Jokeš: "Czesi. Przewodnik po historii narodu i państwa". Wydawnictwo Avalon, Kraków 2020. Okładka twarda, format 15,5 x 24 cm, stron 416, czarno-białe ilustracje