Halowe kościoły z wieku XV i pierwszej połowy XVI na Śląsku

Zobacz także:
Halowe kościoły z XIII wieku na Śląsku 
Halowe kościoły z XIV wieku na Śląsku 

     W okresie od XV do połowy XVI w. na Śląsku wznoszono kościoły halowe o trzech typach układów przestrzennych: z prezbiterium jednonawowym, z prezbiterium trójnawowym halowym zakończonym trzema wielobokami (występujące wcześniej), z prezbiterium halowym z obejściem (nowy układ), niekiedy z kaplicami przy prezbiterium lub korpusie. Budowle były wysokie, ale nie przesadnie wysmukłe. Wnętrza naw przekrywano nowymi typami sklepień: bogatymi sklepieniami gwiaździstymi, sieciowymi o różnych układach żeber oraz kryształowymi. Wzory sklepień przyszły z Zachodu, a w przypadku sklepień sieciowych także z Czech.

     Kościoły, zwłaszcza XV-wieczne z halowymi prezbiteriami, były majestatyczne i pełne światła – to kontynuacja gotyku rozwiniętego, w którym umiejętnie wykorzystywano halową przestrzeń i dekoracje architektoniczne. Istotną rolę dekoracyjną we wnętrzach i elewacjach odgrywały okna maswerkowe. Do kompozycji maswerków wprowadzono nowe formy krzywolinijne oraz linearne. Portale były skromne i niewielkich rozmiarów.

     W gotyku późnym, w 2 poł. XV w., a głównie w 1 poł. XVI, zaczęto powracać do form z XIII w. (arkadowe ściany tęczowe, dwuwieżowe fasady i układ wendyjski cegieł). Równocześnie w 2 ćw. XV w. pojawiły się pierwsze znamiona renesansu – gładkie ściany zewnętrzne i sklepienia krzyżowe o przekrojach prawie półkolistych, około połowy XVI w. formy gotyckie połączono z renesansowymi.

Spis treści:

Wstęp
Rzut i bryła
Konstrukcja
Wnętrza
Sklepienia
Elewacje
Detale architektoniczne i rzeźbiarskie
   - Filary
   - Żebra, wsporniki sklepienne i zworniki
   - Okna maswerkowe
   - Portale
Kościoły halowe na tle bazylikowych
Kościoły śląskie na tle kościołów sąsiednich dzielnic i krajów europejskich
Zakończenie

Katalog halowych kościołów z wieku XV i pierwszej połowy XVI na Śląsku

Bytom. Kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny (obecnie Wniebowzięcia NMP)
Góra. Kościół parafialny pw. św. Katarzyny
Gryfów Śląski. Kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny (potem św. Jadwigi Śląskiej, obecnie św. Jadwigi)
Gubin. Kościół parafialny
Jawor. Kościół bernardynów pw. Panny Marii i św. Andrzeja
Kąty Wrocławskie. Kościół parafialny pw. śś. Piotra i Pawła (obecnie śś. Apostołów Piotra i Pawła)
Lubawka. Kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny (obecnie Wniebowzięcia NMP)
Lubsko. Kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny (obecnie Nawiedzenia NMP)
Lwówek Śląski. Kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny (obecnie Wniebowzięcia NMP)
Mirsk. Kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny (obecnie Zwiastowania NMP)
Namysłów. Kościół parafialny pw. śś. Piotra i Pawła (obecnie śś. Apostołów Piotra i Pawła)
Nysa. Kościół parafialny pw. św. Jakuba (obecnie św. Jakuba i św. Agnieszki)
Opole. Kolegiata pw. Krzyża Świętego (obecnie katedra Podwyższenia Krzyża Świętego)
Sobótka. Kościół pw. św. Anny
Syców. Kościół parafialny pw. śś. Piotra i Pawła
Szprotawa. Kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny (obecnie Wniebowzięcia NMP)
Wińsko. Kościół parafialny pw. Panny Marii (obecnie kościół pomocniczy św. Trójcy)
Wrocław. Kościół pw. św. Barbary (obecnie katedra kościoła prawosławnego Narodzenia Przenajświętszej Bogarodzicy)
Żary. Kościół parafialny pw. Najświetszej Marii Panny (obecnie Najświętszego Serca Pana Jezusa)
Żory. Kościół parafialny pw. śś. Filipa i Jakuba (obecnie śś. Apostołów Filipa i Jakuba)

Hanna Kozaczewska-Golasz, Hanna Golasz-Szołomicka: "Halowe kościoły z wieku XV i pierwszej połowy XVI na Śląsku". Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2018. Okładka twarda, format 21,5 x 30,5 cm, strona 432, kolorowe ilustracje, czarno-białe szkice, rzuty budynków